Cũng như bao làng quê Việt Nam khác người làng Mĩ Lộc đã chớm nở tinh thần đấu tranh cách mạng. Ngọn lửa ấy được thắp sáng trong những năm 1939-1943. Tại Làng đã có ông Võ Trọng Bào, Võ Khắc Vui, Võ Khắc Vẽ, Võ Khắc Kế, Võ Văn Lăn, Nguyễn Lê, Võ Diệc, Nguyễn Chùy, Đặng Ỷ... tham gia phong trào Việt Minh.

          Nhận thấy rằng, cuộc sống nhân dân Mỹ Lộc trong những năm 1944-1945 vô cùng éo le vì thiếu lương thực do Nhật, Pháp vơ vét hết thóc gạo. Các đồng chí này đã đề nghị cụ Võ Khắc Triển ( vốn cáo quan về hưu) viết báo cáo lên tri huyện xin cứu đói. Nể cụ Triển thông tuệ, danh tiếng cả nước và được lòng dân nên quan huyện đã chấp nhận. Ông Vui và ông Vẻ đã lên huyện nhận gạo về làng tổ chức nấu cháo cứu đói. Nhờ đó mà trong thời gian giáp hạt người làng Mỹ Lộc đã bớt phần thiệt hại nhân mạng vì đói. Hiện nay, các vị bô lão vẫn không quên bữa " cháo làng" nghĩa tình của cách mạng.

          Cũng thời gian này ông Võ Khắc Vui, Võ Khắc Vẻ ( con cụ Võ Khắc Triển) được cử làm thủ lĩnh đoàn Mỹ Lộc tham gia cướp chính quyền.

          Đêm 22- 8 - 1945 tại chợ Cây Đa ông Lê Viên cán bộ Việt Minh diễn thuyết, đọc lời kêu gọi của ủy ban dân tộc giải phóng Việt Nam và phác thảo kế hoạch tấn công huyện đường, cướp chính quyền. Cũng trong đêm này, người làng Mĩ Lộc lần đầu tiên thấy được lá cờ đỏ sao vàng rực thắm. Lòng người thêm rộn ràng náo nức. Tiếng chiêng, trống, mõ, thanh la, gậy gộc, giáo mác vang... lên rầm rập, sôi động. Đến khoảng 3h sáng, cùng với các đoàn của Xuân Lai, Cổ Liễu, An Xá, Tuy Lộc, Đại Phong, Thượng Phong, Quy Hậu đoàn Mỹ Lộc áp sát lối vào cửa chính huyện đường, bắt sống toàn bộ chức sắc chế độ cũ.

          Ông Võ Thuần Nho của tổng bộ Việt Minh đã tuyên bố xóa bỏ chính quyền cũ , mọi luật lệ mà bọn chúng đề ra và tuyên bố chính quyền của nhân dân chính thức được thành lập.

          Cùng với nhân dân cả huyện, già trẻ gái trai làng Mĩ Lộc hô vang:" Đá đảo Nhật - Pháp!", " Ủng hộ Việt Minh độc lập", " Hồ Chí Minh muôn năm!". Cả làng thực sự sống trong một ngày hội lớn. Người làng lại vang lên các câu hát điệu hò làm nức lòng người. Mỹ Lộc tự hào về điều đó. Bà Duyến là một phụ nữ hò hay trong làng ứng khẩu hỏi trai làng: Mây ám trăng lờ gió đưa đèn tắt/ Thương mẹ già nước mắt rưng rưng/ Hỏi eng (anh) đá nặng mấy tầng?/ Eng (anh) nói ra cho em tỏ kẻo em ngập ngừng khó toan. Cụ Bơi đã đáp lại và nói lên được tấm lòng của người Mĩ Lộc với Đảng , Bác Hồ kính yêu: Cách mạng đổi thay rồi đây điện sáng/ Mỹ Lộc quê mình hương rạng đèn chong/ Biết bao cảnh ngục tam tong/ Nhờ ơn Đảng, Bác cởi xiềng gông cho giống nòi.

          Bao đời nay làng vẫn thế, vừa hừng hực khí thế cách mạng vừa yên bình như triệu năm trầm tích. Làng tôi có những cụ Cống, cụ Nghè, những cử nhân, tiến sĩ...Làng có cả những gì mà tôi chưa biết. Nhân cách mạng Tháng 8 một lần nữa lại về trong cái Tết độc lập của dân tộc vừa tròn 68 năm, tôi xin dâng lên làng những dòng viết ngắn gọn này để nhiều người biết hơn nữa: Mỹ Lộc làng quê anh hùng cách mạng!

Ngô Mậu Tình

(lethuy.edu.vn)